De kerk van Arnabasi, BU

Het doel is om een bezoek aan deze Bulgaarsorthodoxe kerk uit de 17^de eeuw te brengen, gewijd aan de geboorte van Christus. Dit is de eerste kerk die ik in Bulgarije bezoek en ik word meteen ingewijd in de symboliek van de orthodoxe stijl. Deze kerk werd gebouwd tijdens de Turkse (Ottomaanse) overheersing en mocht niet hoger zijn dan een ruiter te paard. Hij ziet er dan ook uit als een grote lage stenen schuur, thans gestut, en beschermd met een extra dak.

Ik stap binnen door een deur midden in de lange muur en beland in een ruimte die de galerij genoemd wordt en lager ligt dan het niveau buiten. Het gebouw is in feite in de lengte in tweeën gedeeld, met vooraan in de galerij een heel klein kamertje. Vanuit deze galerij loop ik naar de andere helft van het gebouw die in drieën is gedeeld: de pro-naos waar de vrouwen blijven staan, daarvoor ligt de naos waar de mannen plaatsnemen, en helemaal vooraan ligt het heiligdom en altaar dat alleen door de priesters betreden mag worden en dat met een gordijn afgesloten is.

Ik krijg te horen dat de decoratie van de orthodoxe kerken aan vaste regels gebonden is. Zo bijvoorbeeld worden boven het altaar altijd de 12 apostelen uitgebeeld en onderaan vier iconen, de zg. iconostasen: Christus, Moeder Maria, Aartsengel Michaël en de patroonheilige van de kerk, in dit geval Christus’ geboorte. In de koepel prijkt altijd de Christus Pantocrator. In de naos vindt men inderdaad al deze elementen terug en ook de troon van Christus die met een koord is afgezet zodat niemand op zijn plaats zou gaan zitten. De wanden zijn volledig met fresco’s van heiligen bedekt. In de pro-naos zijn taferelen van hel en verdoemenis aangebracht die nog verwijzen naar de erfzonde (alleen voor de vrouwen natuurlijk) en taferelen uit het Oude en Nieuwe Testament. De 12 figuren op de zijwand stellen niet, zoals verwacht de 12 apostelen voor, maar 12 Griekse wijsgeren (hoe belanden die hier?). Ook leer ik dat de Heilige Drievuldigheid bij de orthodoxen uit vijf elementen bestaat: Vader, Zoon en Heilige Geest, zoals bij ons, maar die bovendien nog omringd worden door de aartsengelen Gabriël en Michaël.

Terug in de galerij is duidelijk te zien dat de restoratie hier nog in volle gang is, ofschoon er toch maar losjes omgegaan wordt met deze kostbare muurschilderingen want je mag er zomaar tegenaan leunen en zie ik onze gids met zijn vingers over de tekeningen gaan. Foei!

Vooraan in deze galerij is een heel bijzonder fresco te zien dat het Rad des Levens uitbeeldt: middenin staat de zon (= jaar) met er omheen 4 kleinere zonnen (= 4 seizoenen); daaromheen voorstellingen van de dierenriem (= 12 maanden); en op de buitenste rand een figuur die het leven voorstelt van de geboorte tot aan de dood. Dit oeuvre is van een onbekende schilder en kan op velerlei manieren verklaard worden. Zo ook de achtergrond van dit Rad dat bovenaan donker is en de nacht of het kwaad zou kunnen voorstellen, terwijl de onderkant licht is en dus de dag of het goede zou kunnen uitbeelden.

Alles bij elkaar een vreemde constructie met nog vreemdere muurschilderingen maar wel heel bijzonder en uniek! Jammer dat ik binnen niet mag fotograferen.

Aya Sophia in Istanbul, TK

Dit is een oude bekende, maar het is steeds of ik slechts maar een deel te zien krijg. Van buiten uit heeft de Haghia Sofia eigenlijk niets uitnodigends, hij is trouwens niet eens fotogeniek. Een beetje rommelig komt hij over met muren, steunberen, koepels en koepeltjes, een allegaartje van gebouwtjes er omheen, zelfs de ene bakstenen minaret valt uit de toon bij de drie andere die van natuursteen opgetrokken zijn. Maar de Haghia Sofia heeft de eerbiedwaardige leeftijd van 1470 jaar bereikt, en dus heel wat oorlogen en aardbevingen getrotseerd. Het is moeilijk te bevatten dat deze “Kerk van de Heilige Wijsheid” zomaar op vijf jaar tijd gebouwd is. Het was Keizer Justinianus die hem in 537 plechtig ingewijd heeft.

 

Als je vanuit de twee brede inkomsthallen via de Keizerlijke Poort de feitelijke kerkruimte betreedt, kun je niet anders dan even stoppen en omhoog kijken. Enorm, wat een gebouw en wat een hoogte! Ik heb me nooit zo klein gevoeld als hier en dan te bedenken dat ik toch ook in de St. Pieters Basiliek in Rome gestaan heb. Daar was ik niet bepaald van onder de indruk terwijl hij qua afmetingen toch veel groter is, of niet? Ik moet even mijn boeken erbij halen. De koepel van de Haghia Sofia ligt 56 meter boven de grond, die van de St. Pieter maar liefst 112 meter. De koepeldiameter bedraagt hier tussen de 31 en de 33 meter (hij is een beetje ovaal) en die van Rome 42,5 meter, maar ja die is bijna duizend jaar later gebouwd en dan door niemand minder dan Michelangelo. Vreemd toch. Ik zit hier een beetje over na te pijnzen en kom tot de conclusie dat de St. Pieters Basiliek als één kolossaal geheel opgezet is. Alles is daar buiten proportie: de zuilen, de beelden, de vloeren, de marmeren draperieën met dito kwasten, in feite de hele plattegrond van de basiliek. Hier in de Haghia Sofia moet je het van deze centrale ruimte hebben, die al met al kleiner van oppervlakte is. Het is ook niet één reusachtig hoogte zoals in Rome, gewoon omdat er een bovenverdieping voorzien is die het gevoel van hoogte even onderbreekt. Die bovenverdieping heeft ook open galerijen die versierd en gestut zijn met zuilen uit oudere Griekse en Romeinse tempels. Daar moet dan het verschil in liggen.

 

De mozaïeken met gouden achtergrond stelen uiteraard de show, vooral de Deësis-mozaïek van Christus Pantocrator met Maria en Johannes de Doper is een absolute topper. Ik heb nu ook leren kijken naar de manier waarop deze steentjes ingelegd werden als het om muurmozaïeken gaat. Ik dacht altijd dat ze gewoon vlak gelegd werden, maar dat is alleen het geval met vloermozaïeken. Voor de muren liggen ze een beetje schots en scheef zodat ze het licht op verschillende manier weerkaatsen, wat op het gouden vlak heel goed te zien is. Hierdoor lijkt het ook of de figuren je echt aankijken, waar je ook staat; ze volgen je als het ware met de ogen. Heel bijzonder is dat, als je het eenmaal weet!

 

Oorspronkelijk was het hele interieur met mozaïeken versierd maar het grootste deel is er in de loop der eeuwen afgevallen, ofschoon steeds vrij nauwkeurig bijgeschilderd zodat de originele tekeningen wel bewaard bleven. Ook is op een bepaald moment in de islamitische overheersing (ik weet niet meer precies wanneer) een pleisterlaag aangebracht om de mozaïeken te verbergen. Gelukkig waarschijnlijk, want zodoende zijn ze wel bewaard gebleven en kunnen wij er vandaag nog van genieten.

 

Ik weet intussen ook het unieke Iznik tegeltafereel te vinden waarop de plattegrond van Mekka uitgebeeld is. Daar ben ik echt opgewonden van want dit is een unicum en dat heb ik zo maar gevonden!