Nou ja, “observatorium” is misschien wel een groot woord voor de kolossale sextant die Ulugbek hier in Samarkand, Oezbekistan, anno 1428 liet bouwen, maar het is wel een unicum en eentje waar je niet naast kunt kijken. Door zijn tijdgenoten werd dit monument beschreven als een rond gebouw van drie verdiepingen dat helemaal bekleed was met geglazuurde tegels. Ter gelegenheid van de 600ste verjaardag van Ulugbek in 1994 heeft men de plek van dit observatorium grondig opgeknapt, inclusief een soort plattegrond van de constructie vlak naast de toegangspoort, en in 2010 werd er een uiterst interessant museum aan toegevoegd.
De afmetingen van deze sextant zijn buitenmaats met een radius van 40,20 meter , waarvan een deel ondergronds ligt en in de rots is uitgehouwen. Dit is wat er nog van overblijft en wat ik te zien krijg. Ik ben echt wel even sprakeloos van de grootsheid en de afmetingen, wellicht ook omdat het geheel in het half duister ligt en daardoor des te meer tot de verbeelding spreekt.
Met dit buitenmaatse instrument kon Ulugbek en zijn volgelingen de zon, de maan en de sterren bestuderen – iets wat in die tijd helemaal niet bestond. Deze enorme sextant was met uiterste precisie op de zuid-noord meridiaan gericht en alle observaties zijn door Ulugbek en zijn tijdgenoten trouw te boek gesteld. De precisie is des te opvallender omdat deze astronomen niet over optische instrumenten beschikten. De tabellen die ze samenstelden bevatten gegevens over 1018 sterren. Bijzonder verdienste is de zuivere berekening van het jaar dat werd vastgelegd op 365 dagen, 6 uren, 10 minuten en 8 seconden, wat heel dicht bij de huidige cijfers ligt van 365 dagen, 6 uren, 9 minuten en 9,6 seconden – een verschil van minder dan 1 minuut! Na de dood van Ulugbek werd dit observatorium verwoest en geplunderd door religieuze fanatici. Die zijn wel zo grondig te werk gegaan dat de resten pas in 1908 weer ontdekt werden toen een archeoloog de eerste documenten terugvond die naar deze plek verwezen. Dankzij deze documenten hebben mensen van het vak dit observatorium kunnen reconstrueren, zij het dan op kleinere schaal, wat in het museum te zien is inclusief een doorsnee zicht.
In het museum liggen tevens een aantal boeken over astrologie die geschreven zijn geïnspireerd op Ulugbek, zoals de Tabulae Long.Aclat.Stellarum Fixarum Ulugbeighi uit 1665 dat in het Latijn is opgesteld en een ander oeuvre in het Arabisch waar ik de auteur niet van genoteerd heb. Hier ligt ook een stenen fragment van het astronomische instrument dat in 1908 opgegraven is en met een tekening terug op zijn oorspronkelijk plek geplaatst is. Leuk zoiets. Aan de ingang hangt trouwens een portret van Ulugbek in hoogsteigen persoon met voor hem een wereldbol waarvan hier ook een kopie te zien is – het origineel behoort namelijk tot een privé-collectie in Engeland. Aan weerskanten van dit portret is een fresco te zien waar Ulugbek op uitgebeeld staat te midden van andere wijzen en geleerden – eentje trouwens met het sterrenbeeld op de achtergrond en de bewuste wereldbol voor de voeten van Ulugbek. Het astrolabium dat hij op het andere fresco in zijn handen houdt, is hier ook te zien in een versie uit de 17de eeuw. Ja, echt iets heel bijzonders om te zien en heel zorgvuldig tentoongesteld.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten