Qasr al-Libya, Libië

Qasr al-Libya, het antieke Olbia werd in de 6^de eeuw omgedoopt in Theodora ter ere van de gelijknamige keizerin. In die tijd werden er twee uiteraard Byzantijnse kerken gebouwd. De westelijke kerk, die later bij het fort van de Ottomanen getrokken werd (het woord qasr betekent fort), is vrij goed bewaard gebleven. In het voorbijgaan vang ik er een glimp van op, een op het eerste zicht nietszeggende bouwval. Raar toch. De oostelijk kerk, met een rechthoekige plattegrond, is praktisch volledig ingestort maar hierdoor zijn de onderliggende mozaïekvloeren keurig bewaard gebleven tot ze in 1957 ontdekt werden. Het grote mozaïek van het middenschip bestaat uit 49 panelen, plus een paneel met de inscriptie dat deze Basilica gebouwd werd in opdracht van bisschop Makarios in zijn derde ambtsjaar, t.t.z. in 539. Om deze bijzonder gave collectie veilig te stellen, zijn de paneeltjes stuk voor stuk uitgezaagd en naar het nabijgelegen museum overgebracht. Alleen jammer dat de tafereeltjes nu in een beetje willekeurig volgorde aan de wand hangen en niet volgens het oorspronkelijke patroon. (Voor wie hier echt meer details over wil weten kan terecht op de site Theodosias waar alle mozaïekpanelen op hun juiste plaatst staan).

Hoe dan ook, de samenhang van de picturale uitbeeldingen laat veel ruimte voor speculatie en interpretatie. Duidelijk herkenbaar (en leesbaar dankzij de Griekse teksten) zijn bij voorbeeld de vier paradijsrivieren uit de Genesis: Gion (Nijl?), Phison, Eufraat en Tigris. Drie vrouwenfiguren worden aangeduid als ktisis, kosmesis en ananeosis, wat zou kunnen verwijzen naar de stichting, versiering en vernieuwing van de kerk of naar symbolen voor de schepping, de wijding en de eucharistie. Er zitten zelfs nog heidense figuren tussen zoals Kastalia, de nimf van de bron in Delphi. Verder een pauw als symbool van het vroege christendom, een aantal gebouwen die mogelijk verwijzen naar de uitbreiding van Olbia, en een stoere stadspoort afgebeeld met de tekst Polis Nea Theodorias, ongetwijfeld een verwijzing naar keizerin Theodora in Olbia. Wat mij betreft is de blikvanger de uitbeelding van de vuurtoren van Alexandrië – dat denkt men tenminste uitgaande van de toelichtende tekst O Pharos (de vuurtoren). Deze vuurtoren is tenslotte een van de Zeven Wereldwonderen die in de stad van Alexander de Grote stond!

Interessant is het dan om na afloop even te gaan kijken naar de plek in de Basilica (nu niets meer dan een schamele schuur) waar deze paneeltjes uit de vloer gezaagd werden. Het is een povere en stoffige aanblik – maar goed dat de tafereeltjes veilig en wel (en schoon) in het museum zijn ondergebracht!

Middenin het museum ligt ook nog een mozaïek met zogenaamde Nijltaferelen afkomstig uit de zijbeuk van dezelfde westelijke kerk. Hierop is o.a. te zien hoe een boer zijn kostbare koe uit de bek van een krokodil probeert te houden. Het Byzantijns mozaïek behoort niet tot de meest verfijnde, maar deze stukken zijn wel opmerkelijk gaaf en dus zeker de moeite van het bekijken waard.

[Klik hier voor alle foto's van Qasr al-Libya]